Η βιταμίνη D είναι μια οργανική ένωση που διαλύεται εύκολα στο λίπος και έχει δράση βιταμίνης και ορμόνης. Στον άνθρωπο η VitD3 ή χοληκαλσιφερόλη προέρχεται από την 7-δεϋδροχοληστερόλη με την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας. Στο ήπαρ η VitD3 υδροξυλιώνεται και σχηματίζει την 25(ΟΗ)VitD3, η οποία έχει μεγάλο χρόνο ημίσειας ζωής (2-4 εβδομάδες) και αντανακλά τα επίπεδα της βιταμίνης D στην κυκλοφορία, καθώς και τα επίπεδα της βιταμίνης D που σχηματίστηκαν στο δέρμα ή χορηγήθηκαν φαρμακευτικά. Το 80% της ημερήσιας παραγωγής της βιταμίνης D προέρχεται από το δέρμα με την επίδραση του ήλιου και το υπόλοιπο 20% από την τροφή.
Τα τελευταία χρόνια καταγράφονται υψηλά ποσοστά ελληνικού πληθυσμού με ανεπάρκεια ή έλλειψη βιταμίνης D. Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί αναμενόμενο σε μελέτες ή μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε περιόδους έλλειψης ηλιοφάνειας, όπως στο τέλος του χειμώνα, αλλά προκαλεί εντύπωση όταν παρατηρείται μετά παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο, όπως στους καλοκαιρινούς μήνες. Οι κυριότεροι λόγοι που σχετίζονται με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D στην ελληνική επικράτεια είναι:
► Η σκουρόχρωμη επιδερμίδα των Ελλήνων, συγκρινόμενη με αυτή των βόρειων λαών. Το χρώμα της επιδερμίδας είναι αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών και στοχεύει στην προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία. Δυστυχώς, η ασπίδα έναντι της υπεριώδους ακτινοβολίας λειτουργεί ανασταλτικά στην παραγωγή της χοληκαλσιφερόλης.
► Η χρήση αντηλιακών γαλακτωμάτων και κρεμών για την προστασία του δέρματος, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αντηλιακά με δείκτη προστασίας >8 περιορίζουν τη σύνθεση της βιταμίνης D περισσότερο από 90%.
► Το μεγαλύτερο ποσοστό παχύσαρκων ατόμων στον ελληνικό πληθυσμό. Η παχυσαρκία σχετίζεται με μειωμένη κινητοποίηση της βιταμίνης D από το λιπώδη ιστό, στον οποίο διαλύεται εύκολα και αποθηκεύεται, χωρίς να είναι εύκολα διαθέσιμη.
► Γενετικοί παράγοντες. Υπάρχουν ένζυμα που καταλύουν τη μετατροπή της 7-δεϋδροχοληστερόλης σε VitD3. Πολυμορφισμοί (ήπιες γενετικές παραλλαγές) αυτών των ενζύμων τα καθιστούν λιγότερο αποτελεσματικά, ελαττώνοντας την προσφορά VitD3 στο ήπαρ.
► Χαμηλή κατανάλωση λιπαρών ψαριών. Παρά το γεγονός ότι στον ελλαδικό χώρο η κατανάλωση ελαιόλαδου που περιέχει βιταμίνη D είναι αυξημένη, η βρώση λιπαρών ψαριών που είναι πλουσιότερα σε βιταμίνη D είναι χαμηλότερη, συγκρινόμενη με την αντίστοιχη των βόρειων λαών.
► Απουσία εμπλουτισμού τροφών σε βιταμίνη D. Στο πρόσφατο παρελθόν στην Ελλάδα δεν είχε αναπτυχθεί συστηματικά σχεδιασμός για τον εμπλουτισμό των γαλακτοκομικών σε βιταμίνη D, ούτε έχει δοθεί η απαραίτητη βαρύτητα όσον αφορά στις οδηγίες πρόσληψης βιταμίνης D, σε ευαίσθητες ηλικιακές ομάδες, όπως οι έγκυες και οι θηλάζουσες.
Συμπερασματικά, δεν αρκεί μόνο η έκθεση στον ήλιο για την αποτελεσματική τροφοδοσία του οργανισμού σε βιταμίνη D. Απαιτείται και επαρκής διαιτητική πρόσληψη. Ειδικά κατά τους χειμερινούς μήνες θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για την κατανάλωση πλούσιων ή εμπλουτισμένων τροφών σε VitD3, ειδικά σε περιπτώσεις:
• Ατόμων με περιορισμένη έκθεση στο ηλιακό φως.
• Ατόμων σε προχωρημένη ηλικία, παχύσαρκων, με σκούρα επιδερμίδα, με συνεχή χρήση αντηλιακών.
• Ασθενών με οστεοπόρωση ή οστεοπενία και αυξημένο κίνδυνο για πτώσεις.
• Ασθενών με σοβαρά προβλήματα που ελαττώνουν την απορρόφηση και το μεταβολισμό της προσλαμβανόμενης βιταμίνης D, όπως εντεροπάθειες, ηπατικές και νεφρικές παθήσεις, υπερπαραθυρεοειδισμό, κοκκιωματώδεις νόσους.
• Ασθενών που λαμβάνουν αντιεπιληπτικά φάρμακα, ψυχοτρόπα, κορτιζόνη, αντιφυματικά και φάρμακα για το AIDS.