Υπερτρίχωση

Τι περιλαμβάνει η κλινική εξέταση της γυναίκας που παρουσιάζει υπερτρίχωση/δασυτριχισμό;

► Τη λήψη καλού ιστορικού και την προσεκτική επισκόπηση. Από το ιστορικό μπορεί να αποκαλυφθούν συμπτώματα ή σημεία υπερανδρογοναιμίας που οφείλεται σε όγκους, όπως πρόσφατη έναρξη δασυτριχισμού (συνήθως τον τελευταίο χρόνο), απότομη εμφάνιση δασυτριχισμού μετά την 3η δεκαετία της ζωής, έντονα σημεία αρρενοποίησης, όπως κλειτοριδομεγαλία, έντονο και πρόσφατο βράγχος φωνής, αλωπεκία ανδρικού τύπου στο μέτωπο και αυξημένη μυϊκή μάζα.

Γυναίκες με φυσιολογική περιοδικότητα στην έμμηνο ρύση δεν είναι πιθανό να έχουν σοβαρή υπερανδρογοναιμία, αλλά μπορεί να πάσχουν από ιδιοπαθή υπερανδρογονισμό (φυσιολογική περίοδος και αυξημένα επίπεδα ανδρογόνων) ή ιδιοπαθή δασυτριχισμό (φυσιολογική περίοδος και φυσιολογικά επίπεδα ανδρογόνων). Σε κάποιες από αυτές τις γυναίκες το υπερηχογράφημα των ωοθηκών μπορεί να αποκαλύψει και το 2ο κριτήριο για τη διάγνωση του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών. Οικογενειακό ιστορικό συμβατό με δασυτριχισμό, ακμή, διαταραχές εμμήνου ρύσεως, υπογονιμότητα, καρδιαγγειακή νόσο σε μικρή ηλικία και παχυσαρκία αυξάνει την πιθανότητα διάγνωσης συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών, ενώ η απουσία των στοιχείων του μεταβολικού συνδρόμου αυξάνει την πιθανότητα διάγνωσης μη κλασσικής μορφή συγενούς υπερπλασίας επινεφριδίων. Η λήψη του ιστορικού μπορεί να αποκαλύψει θεραπεία με φάρμακα που προκαλούν υπερτρίχωση, υπερπρολακτιναιμία (γαλακτόρροια) ή σύνδρομο Cushing (αύξηση του σωματικού βάρους και υπέρταση).

► Την αξιολόγηση της έκτασης και της έντασης του δασυτριχισμού με τη χρήση της κλίμακας Ferriman-Gallway (F-G score). Η κλίμακα περιλαμβάνει την αξιολόγηση της ανάπτυξης των τριχών σε εννέα ορμονο-εξαρτώμενες περιοχές του σώματος: άνω χείλος, παρειές-πηγούνι, πρόσθιος θώρακας-στήθος, άνω κοιλία, κάτω κοιλία-εφήβαιο, άνω άκρα, κάτω άκρα, ράχη, κατώτερη οσφύ-γλουτοί. Σε κάθε περιοχή αποδίδεται βαθμολογία από 1 (ήπια ανάπτυξη τριχών) έως 4 (πολύ έντονη τριχοφυΐα) και αθροίζονται όλες οι βαθμολογίες. Συνολική βαθμολογία μεταξύ 8 και 15 θεωρείται συμβατή με ήπιο δασυτριχισμό, μεταξύ 16 και 25 με μέτριο και >25 με σοβαρό, ενώ βαθμολογία <8 θεωρείται φυσιολογική-αναμενόμενη. Οι αποφάσεις για θεραπευτική αντιμετώπιση της υπερτρίχωσης δεν στηρίζονται στη συνολική βαθμολογία της κλίμακας F-G, αλλά περισσότερο στο βαθμό που επηρεάζει την ψυχολογία της γυναίκας. Η χρήση της κλίμακας F-G έχει τους κάτωθι περιορισμούς:

A. Δεν μπορεί να αξιολογήσει αξιόπιστα την ανάπτυξη της τριχοφυΐας, γιατί πολλές γυναίκες έχουν ακολουθήσει κάποιας μορφής θεραπεία, πριν επισκεπτούν τον κλινικό ιατρό.

B. Η αξιολόγηση της συνολικής βαθμολογίας είναι διαφορετική σε γυναίκες διαφορετικών φυλών. Για παράδειγμα, βαθμολογία 7 μπορεί να θεωρηθεί αναμενόμενη-φυσιολογική για Καυκάσια, αλλά υψηλό για γυναίκα από την Ασία.

Γ. Η κλίμακα F-G δεν παρουσιάζει καλή συσχέτιση με τη συγκέντρωση των κυκλοφορούντων ανδρογόνων. Η βαθολογία της διαμορφώνεται και από άλλους παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη των τριχών, όπως η αλληλεπίδραση ανδρογόνων-υποδοχέων στο θύλακο της τρίχας.

Δ. Φυσιολογική βαθμολογία της κλίμακας F-G δεν μπορεί να αποκλείσει μια περιοχή με πολύ αυξημένη τριχοφυία.

Ε. Η κλίμακα F-G δεν παρουσιάζει καλή συσχέτιση με τη δυσφορία που μπορεί να παρουσιάζουν οι γυναίκες εξαιτίας της αυξημένης ανάπτυξης των τριχών, σε συγκεκριμένες περιοχές του σώματός τους.

► Την αναζήτηση άλλων σημείων υπερανδρογοναιμίας, όπως ακμή, σμηγματόρροια, μελανίζουσα ακάνθωση (αντίσταση στην ινσουλίνη). Σημαντική είναι και η αναζήτηση σημείων συνδρόμου Cushing, όπως δερματικές ραγάδες, λεπτό δέρμα, πετέχειες ή/και εκχυμώσεις, υπερκλείδια εναπόθεση λίπους, συσσώρευση λίπους στον κορμό, μυική αδυναμία άκρων, χαρακτηριστικός ήβος από εναπόθεση λίπους στον αυχένα (buffalo hump).

Πώς γίνεται ο εργαστηριακός έλεγχος της υπερτρίχωσης/δασυτριχισμού;

Γίνεται μέτρηση επιπέδων τεστοστερόνης και DHEA’S. Όταν τα επίπεδά τους είναι πολύ αυξημένα, η πιθανότητα ανεύρεσης όγκου ωοθηκών ή επινεφριδίων αντίστοιχα είναι αυξημένη. Αυξημένες συγκεντρώσεις 17-ΟΗ προγεστερόνης επιβάλλουν έλεγχο για πιθανή μη κλασσική συγγενή υπερπλασία επινεφριδίων. Σε γυναίκες με διαταραχές εμμήνου ρύσεως ή αμηνόρροια σκόπιμο θεωρείται το test κυήσεως και η μέτρηση των επιπέδων προλακτίνης και TSH. Επί ισχυρής υποψίας συνδρόμου Cushing γίνεται προσδιορισμός ελεύθερης κορτιζόλης ούρων 24ώρου και προσδιορίζονται τα επίπεδα της κορτιζόλης ορού πρωί, μετά δοκιμασία καταστολής με 1mg δεξαμεθαζόνη που χορηγείται το προηγούμενο βράδυ. Το υπερηχογράφημα ωοθηκών θεωρείται απαραίτητο σε γυναίκες με πιθανό σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Η ίδια απεικονιστική εξέταση και η υπολογιστική τομογραφία επινεφριδίων βοηθούν στην ανεύρεση όγκων ωοθηκών ή επινεφριδίων που προκαλούν έντονη υπερτρίχωση, με πρόσφατη έναρξη και ταχεία επιδείνωση.

Ποια είναι η θεραπεία;

Η σύσταση για θεραπεία της υπερτρίχωσης/δασυτριχισμού εξαρτάται από το βαθμό που το πρόβλημα επηρεάζει ψυχολογικά τη γυναίκα και πρέπει να λαμβάνει υπόψη τους στόχους που μπορεί να επιτευχθούν και τα αίτια που προκαλούν την υπέρμετρη ανάπτυξη των τριχών. Είναι ευνόητο πως δεν έχει ένδειξη η μόνιμη αποτρίχωση σε γυναίκα με όγκο ωοθήκης, αν δεν αντιμετωπιστεί πρώτα η βασική νόσος. Οι μέθοδοι μπορεί να είναι:

► Μη φαρμακευτικές: προσωρινή αφαίρεση των τριχών (κερί, ξύρισμα) ή μόνιμη αποτρίχωση (ηλεκτρόλυση, φωτοαποτρίχωση με Laser). Σε αρκετές περιπτώσεις συνδυάζονται με φαρμακευτική αγωγή.

► Φαρμακευτικές, όπως:

Η σπιρονολακτόνη χορηγείται από αρκετούς κλινικούς ιατρούς, γιατί είναι σταθερή ως προ το αποτέλεσμά της και σχετικά φθηνή. Στις παρενέργειές της περιλαμβάνονται η υπερκαλιαιμία (σπάνια σε γυναίκες με καλή νεφρική λειτουργία και φυσιολογική έκκριση αλδοστερόνης), γαστρεντερικές διαταραχές και ανωμαλίες στην περίοδο. Οι τελευταίες μπορεί να αντιμετωπιστούν με αντικατάσταση της σπιρονολακτόνης από αντισυλληπτικό ή συγχορήγησή της με αντισυλληπτικό. Η φιναστερίδη χορηγείται ως θεραπεία λιγότερο συχνά, γιατί είναι ακριβότερο φάρμακο και μπορεί δυνητικά να επηρεάσει την ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων του άρρενος εμβρύου, σε περίπτωση κύησης. Η φλουταμίδη είναι εξίσου ή περισσότερο αποτελεσματική από τα προηγούμενα φάρμακα, αλλά μπορεί να προκαλέσει ηπατοτοξικότητα, ακόμα και σε μέτριες δόσεις. Η οξεική κυπροτερόνη θεωρείται 2ης γραμμής θεραπεία, λόγω της ηπατοτοξικότητας που μπορεί να προκαλέσει.

Μπορεί να κληρονομηθεί;

Δεν κληρονομείται σε περιπτώσεις υπερτρίχωσης από χορήγηση φαρμάκων, σε εμμηνοπαυσιακές καταστάσεις και σε κάποιες περιπτώσεις όγκων. Τα υπόλοιπα αίτια που προκαλούν υπέρμετρη ανάπτυξη των τριχών παρουσιάζουν από ασθενές έως πολύ ισχυρό πρότυπο κληρονομικής μεταβίβασης. Όπως έχει αναφερθεί, 2 στις 3 Ελληνίδες με δασυτριχισμό αναφέρουν παρόμοια κατάσταση στη μητέρα ή υπερτρίχωση στον πατέρα, σε ποσοστό έως 60%.